پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد: پروین مکارم، ۱۳۸۸
کیفیّت اثبات عسر و حرج از دیدگاه مذاهب خمسه و قانون مدنی
نوشته حاضر به عنوان «کیفیت و اثبات عسر و حرج از دیدگاه مذاهب خمسه» و قانون مدنی نگاهی اجمالی به یکی از قواعد مهم فقهی است که در تمامی ابواب فقه عبادات و معاملات ، جاری می شود عسر و حرج از عناوین ثانویه ای است که در تمام ابواب و فروعات فقهی در مورد احکام و قوانین شرعی مؤثر است ، در نتیجه قاعده نفی عسر و حرج از قواعد بسیار مهمی است که در تعدیل و تکمیل قوانین شرعی نقش اساسی دارد .
در این نوشتار به تناسب موضوع ، ابتدا توضیحی کوتاه از قاعده فقهی و ثمرات آن ارائه شده و آنگاه به جنبه های سهولت (کمی و کیفی) و رفع عسر و حرج به عنوان لطف الهی در وضع تکالیف سخن به میان آمده و مورد پژوهش واقع شده است.
در همین راستا به منظور نمایاندن پیشینه تاریخی بحث نمونه ای از فتاوای علما به استناد قاعده نفی عسر و حرج گزارش شده است . سرانجام با تبیین معانی لغوی و اصطلاحی عسر و حرج ، به ادله مورد استناد قاعده (کتاب ، سنت ، عقل و اجماع) پرداخته و آنچه از مجموع به دست می آمده این است که اجماع به دلیل احتمال مدرکی بودن مثبت مدعا نیست ، اما سه دلیل نخست با آن که مخالفینی دارند می توانند بر مدعا دلالت کنند .
مفهوم قاعده ، دایره شمول آن ، رخصت یا عزیمت بودن مفاد قاعده ، عرفی یا شرعی بودن مرجع تشخیص عسر و حرج ، تطبیق آن با قانون مرور زمان و بررسی قاعده اضطرار که یکی از قواعد نزدیک به قاعده عسر و حرج است مورد بحث قرار گرفته است .
و در بخش دیگری نگاهی به بررسی قاعده عسر و حرج در مورد طلاق مورد بررسی قرار گرفته است.
که در این راستا به تعریف طلاق ، چگونگی تبدیل حق طلاق زن از استثناء به یک قاعده حقوقی ، نگاهی به ماده 1130 قانون مدنی ، برخی از مصادیق عسر و حرج مطابق الحاقیه جدید مورد بررسی قرار گرفته است .
و در فصل دیگر به بررسی قاعده عسر و حرج در بحث طلاق در آراء قضایی مورد پژوهش واقع شده است و در پایان نگاهی اجمالی به دیدگاهها و نظرات مذاهب خمسه در مورد عسر و حرج مورد بررسی قرار گرفته است .
نتیجه ای که می توان از این تحقیق گرفت این است که خداوند هیچ کس را جز آنچه توانایی داده تکلیف نمی کند و بعد از هر سختی آسانی قرار داده است .
کلیدواژه‌ها:
عسر – حرج – طلاق – قانون مدنی – مذاهب خمسه